Ci spiace, ma questo articolo è disponibile soltanto in tedesco.
(Deutsch) Daniel Zea komponiert für Kartonschachteln und Avatare
(Deutsch) Eigenwilliger Avantgardist aus Zullwil: Der Komponist Hermann Meier
(Deutsch) Simone Keller – vergessene Klaviermusik wiederentdeckt
Corinne Holtz: Simone Keller bringt Ausgesperrte der Musikgeschichte ans Licht
Schwarz, schwul und provokant: Julius Eastman (1940–1990) zerfetzte die Oberfläche gepflegter minimal music. Mit seiner Bekenntnismusik platzte er in die Blase der weissen Avantgarde New Yorks. Die Schweizer Pianistin Simone Keller trug mit dem Kukuruz Quartett massgeblich zur Wiederentdeckung bei und setzt sich auch für weitere «vergessene» Klaviermusik ein.
Corinne Holtz
Als Julius Eastman in der Aula Rämibühl in Zürich über eine Stunde improvisiert, ist Simone Keller drei Jahre alt. Der Maler Dieter Hall hat den unbekannten Pianisten, Komponisten, Sänger und Performer 1983 für ein Debüt in die Schweiz eingeladen, bevor er selbst für Jahrzehnte in die brodelnde Metropole eintauchen sollte.
Eastman hinterlässt in Zürich ein «verstörtes» Publikum und schenkt seinem Gastgeber eine mit fugue no 1überschriebene Skizze, die das Kukuruz Quartett Jahre später zusammen mit anderen Transkripten sowie Fotos und Aufnahmen auswerten wird. Die «Eastman-Leidenschaft» setzte ein. Sie beförderte Einrichtungen und Ausdeutungen von Stücken, «die auch Insidern noch nicht bekannt waren», sagt Simone Keller.
Dazu zählt Buddha (1983), das den Interpretierenden gleichzeitig zu realisierende 20 Einzelstimmen auferlegt, ohne bestimmte Instrumente oder deren Anzahl festzulegen. Das Kukuruz Quartett hat sich für Präparationen entschieden, die Klangflächen im Pianissimo an der Schwelle der Hörbarkeit ermöglichen.
Ganz anders Gay Guerrilla (1979) und sein wilder Mix aus Jazzharmonik und Luther-Choral, eine Niederlegung von Eastmans Lebensfragen. «Ich habe lange mit Gott gekämpft», sagte er in einem Interview, und hoffte, dereinst Frieden mit ihm schliessen zu können. Seine panreligiöse Spiritualität fand auch auf die Bühne. 1984 etwa führte er das Solo The Lord give it and the Lord take it away auf, ein 15 Minuten langes Gebet in tiefem Ernst.
Julius Eastman: Gay Guerilla: https://neo.mx3.ch/t/1gxe
Das Kukuruz Quartett spielt Gay Guerilla 2019 an der Brown University, Providence, Rhode Island, USA.
Überschreiten von Grenzen, Stilen und Konventionen
Eastman überschreitet Grenzen von Stilen, Genres und Konventionen und hinterlässt Musik, die klanggewordener Protest ist. Das gilt insbesondere für die Trilogie Evil Nigger, deren Titel 1980 afroamerikanische Studierende auf dem Campus der Northwestern University in Evanston (Illinois) protestieren liess. Sie forderten, das «N.»-Wort müsse aus dem Programm gestrichen werden. Eastman wandte sich vor dem Konzert ans Publikum und begründete seinen sprachlichen Rassismus historisch. Das beleidigende Wort verwende er, um die Rolle der Afroamerikaner in der US-amerikanischen Geschichte sichtbar zu machen. «Die Grundlage des ökonomischen Aufstiegs des Landes baut auf der Arbeitskraft der Afroamerikaner, insbesondere der Field-Niggers.» 250 Jahre lang hatten Sklaven und Sklavinnen Reichtum für Weisse erwirtschaftet, während ihnen selbst Eigentum und Bildung in der Regel untersagt waren.
Eastman sagt, was ist, und wird dafür von der eigenen Community abgestraft. Ist hier ein Mechanismus im Gang, dem wir heute im Cancelling unerwünschter Meinungen begegnen? «Nein», findet Simone Keller. «Eastman wollte provozieren und damit zeigen können, warum es wichtig ist, über diese Titel und ihre Sprengkraft nachzudenken.» Es sei richtig, dass wir im Zuge «des kulturellen Wandels sensibler» mit dem tradierten Rassismus auch in der Sprache umgehen würden.
Heruntergewirtschaftete Klaviere machen schmerzhafte Schönheit hörbar..
Das Kukuruz Quartett hat Eastman für Europa entdeckt und seine Musik zuerst in Clubs, Bars und Bierbrauereien gespielt – auf vier «heruntergewirtschafteten» Klavieren, die bereits viele Präparationen überlebt haben und mit ihren «geschundenen Resonanzkörpern genügend Widerstand bieten», um die «Repetitionswut» bei gleichzeitig schmerzhafter «Schönheit» zeigen zu können.
Damit wird das Quartett einer von Drogenexzessen getriebenen Musik gerecht, die im Zuge der Black Lives Matter-Bewegung während Demonstrationen durch die Strassen schallte und heute in etablierten Konzertsälen erklingt. MaerzMusik in Berlin gab 2017 den Auftakt, kürzlich zog das Lucerne Festival Forwardnach.
Was der visionäre Eklektiker zur Anerkennung durch das Establishment sagen würde, wissen wir nicht. Er selbst verbrachte seine letzten Lebensjahre im Obdachlosenlager im Tompkins Square Park in New York und starb 1990 vergessen in einem Spital in Buffalo.
«Ich bin als weisse Musikerin verpflichtet, auch Musik von Menschen anderer Hautfarbe zu spielen», sagt Simone Keller. Im Studium habe sie ausschliesslich Musik von weissen Männern gespielt und das noch in den 2000er-Jahren, als bereits die eine und andere weisse Komponistin wiederentdeckt wurde, etwa Clara Schumann, Fanny Mendelssohn und Lili Boulanger.
Höchste Zeit, auch an afroamerikanische Komponistinnen wie etwa Irene Higginbotham und ihre berühmteste Komposition Good Morning Heartache (1945) zu erinnern und «Ungleichheits- und Machtverhältnisse» sichtbar zu machen, findet Simone Keller und titelt ihre neuste CD mitsamt Buch Hidden Heartache.
Irene Higginbotham (1918-1988), Good Morning Heartache, interpretiert von Simone Keller, Klavier, und Michael Flury, Posaune, 2024.
Anders als Julius Eastman ist Julia Amanda Perry (1924–1979) vergessen. Die afroamerikanische Pianistin, Komponistin und Dirigentin feiert am 25. März ihren 100. Geburtstag. Nach ihrer Grundausbildung am Westminster Choir College Princeton studierte sie in Europa bei Luigi Dallapiccola und Nadia Boulanger, war Guggenheim-Stipendiatin in Florenz und dirigierte zwischen 1952 und 1957 so berühmte Orchester wie das BBC Philharmonic und die Wiener Philharmoniker. Dennoch standen Perry zurück in den USA kaum Türen offen. Mit Hidden Heartache verweist Simone Keller auf Strukturen dieses Vergessens und bringt Klaviermusik von Ausgesperrten der Musikgeschichte ans Licht.
Corinne Holtz
Julius Eastman (1940-1990), Lucerne Festival Forward; MärzMusik, Irene Higginbotham (1918-1988), Diener
An Julia Amanda Perrys Geburtstag, am 25. März 2024, erscheinen Buch und Doppel-CD mit 100 Minuten Klaviermusik der letzten 100 Jahre, mit Werken von u.a. Julius Eastman, Julia Amanda Perry, OIga Diener, Jessie Cox, bei Intakt records 2024.
Simone Keller: Hidden Tour, 19.–27. März 2024.
Julia Perry Centenary Celebration & Festival, New York City, 13.–16. März 2024.
Sendungen SRF Kultur:
Musik unserer Zeit,
neo-profiles:
Simone Keller, Kukuruz Quartett, Jessie Cox
(Deutsch) Musik ist immer politisch! Luigi Nono 100
(Deutsch) Klangkunst und Musik von Martina Lussi
(Deutsch) Komponieren mit mobiler Technologie: Lara Stanic – Medienkünstlerin
(Deutsch) Autodidakt mit Herz für Lyrik: Christoph Gallio
(Deutsch) Schmiedwerk der Improvisation am Jazz Festival Willisau 2023
(Deutsch) Entschleunigt fliesst der Atem – Pianistin Judith Wegmann
(Deutsch) Improvisation ohne Fallschirm
(Deutsch) Contrechamps Genève feiert das Hören
(Deutsch) Vom Zauber der Zusammenarbeit
(Deutsch) Neue Energien: Klangkunst im Wallis
(Deutsch) Ein moderner Kapellmeister – Titus Engel
(Deutsch) Kunstraum Walcheturm – der unmögliche Musikraum mitten in Zürich
(Deutsch) ..wie ein „elektrifiziertes Streichquartett“: Ensemble Nikel
(Deutsch) Enno Poppe: Composer in Residence @Lucerne Festival 2023
(Deutsch) Klangwandern im Tessin auf den Spuren von Utopisten
(Deutsch) Musik ist Kommunikation: Komponistin Katharina Rosenberger
(Deutsch) Empathisches Spekulieren: Magda Drozd
(Deutsch) Auf dem Weg zu Neuem
(Deutsch) Poetisch-futuristische Expedition
(Deutsch) Freundlicher Komponist düsterer Geschichten
(Deutsch) Verzerrte Erinnerungen, konkrete Missionen
(Deutsch) 20 Jahre Konus Quartett
(Deutsch) Die genetische Legitimation
(Deutsch) Formen aus Klang und Stein
(Deutsch) Durch Musik eins werden mit der Natur
(Deutsch) Grösstmögliche Freiheit – Ligetis Atmosphères neu interpretiert
(Deutsch) Stimme – Schweigen – Persona
(Deutsch) Von Wechselklängen und Fokussierungen
(Deutsch) Spielräume zwischen Himmel und Hölle
(Deutsch) «In maletg da mia veta»
(Deutsch) Communiquer au-delà de la musique
(Deutsch) Das Lucerne Festival Forward nimmt “ein sauberes Ende”
(Deutsch) Vom Loop zum Bordun: Drehmomente von Janiv Oron
(Deutsch) Die Komponistin mit dem Lötkolben
(Deutsch) 100 Jahre IGNM – Eine Verbindung von Schicksalsgefährten
(Deutsch) Improvisierte Musik in Genf – Die Welt der AMR
(Deutsch) Zwischen Schaltungen und Schlagwerk
(Deutsch) Thomas Adès, der Alchimist
(Deutsch) Natur und Kultur sind eng verwoben
(Deutsch) Fritz Hauser – Perkussionist und verkappter «Synästhetiker»
(Deutsch) Das Elektronische Studio Basel zu Gast im Radio
(Deutsch) Mit historischen Synthesizern zum Klang der Gegenwart
(Deutsch) Yello – Gesamt-Kunstprojekt erhält Grand Prix Musik 2022
(Deutsch) Geteilte Aufmerksamkeit – Leo Hofmann und seine Hörräume
(Deutsch) Superinstrumente und schöne Monster – Xenakis wird 100
(Deutsch) Eine Seele – viele Seelen: Dieter Ammann 60
(Deutsch) Labyrinthische Spuren gegen fixe Systeme
(Deutsch) “Schweizer Tage für neue Kammermusik an der Ruhr”
(Deutsch) Offen für Menschen und Musik
(Deutsch) Holz, Mund, Ritual – Erzählen am Festival Archipel
(Deutsch) Der Wahnsinn der Welt
(Deutsch) Poetischer Norden, Elektronische Nacht
(Deutsch) Ohne Ohrwürmer! Festival ear we are
(Deutsch) Portrait unserer Zeit
(Deutsch) Robert Walsers Komponist:innen
(Deutsch) Welle um Welle
(Deutsch) Übermacht der Natur
(Deutsch) Mit experimenteller Musik in die Zukunft
(Deutsch) neue Hörsituationen für neue Musik
(Deutsch) Nomaden der Neuen Musik
(Deutsch) Unser Gedächtnis neigt dazu, sich an Extreme zu erinnern
(Deutsch) Verschönerungstheorien statt Verschwörungstheorien
(Deutsch) un projet est avant tout une rencontre..
(Deutsch) Unendliche Spielwelten
(Deutsch) Exzellenzorchester für neue Musik
(Deutsch) Von Schwärmen, Glocken und Insekten
(Deutsch) Lucerne Festival – Engagement für neue und neuste Musik
(Deutsch) Alles was unser Menschengeschlecht ausmacht..
(Deutsch) Concerts à l’aube: Nichts für Morgenmuffel
(Deutsch) Vogel, flieg!
(Deutsch) Hyper Hyper!
(Deutsch) Forum für junge Musikerfinderinnen
(Deutsch) Zeitbrücken über Epochengrenzen
(Deutsch) “partage de l’écoute”
(Deutsch) “Bei Zuhörern etwas in Bewegung setzen”
(Deutsch) tuns contemporans 2021 – Graubünden trifft Welt
(Deutsch) Sprache mischt sich in Musik ein
(Deutsch) Ein Wettbewerb lässt aufhorchen
(Deutsch) “Interpretation zeitgenössischer Werke – Investition in die Zukunft”
(Deutsch) Multisensorische Gesamtinszenierungen: Das Duo eventuell.
(Deutsch) Maria Kalesnikava das Gesicht von Belarus
(Deutsch) ‘Ein Madrigal-Trip’
(Deutsch) An Moku – Klangkünstler und Soundtüftler
(Deutsch) Stilles Beben – Der Komponist Charles Uzor
(Deutsch) Ungläubig, aber hoffend
(Deutsch) Musique de création – Geheimtipp aus Genf im GdN Basel
(Deutsch) Wien Modern spielt ohne Publikum
(Deutsch) “Das Universum der Klänge ist unendlich”
(Deutsch) Wenn aus Leidenschaft Subversion wird
(Français) la ville – une composition géante
(Deutsch) “der grösste Beethoven-Fan aller Zeiten..”
In viva sin la musica nova!
Intervista cun David Sontòn-Caflisch: RTR-Launch neo.mx3 & Ensemble ö!
RTR festivescha la partenza da neo.mx3 cun in concert spezial ils 11 d’october a Cuira – ensemen cun il Ensemble ö! dal Grischun. Durant quel concert èn d’udir numerusas ovras da cumponists svizzers che vegnan registrads da RTR sin video. Quels datti lura da vesair sin neo.mx3 sco era rtr.ch/musica.
Thomas Meyer en in discurs cun il violinist e cumponist David Sontòn-Caflisch, manader artistic dal Ensemble ö!.
L’Ensemble ö! exista dapi il 2002 ed è sa furmà dal ensemble d’instruments da corda Musicuria che vus avevas funda il 1991. Vus eras quella giada gimnasiast…tgenin era voss intent?
Gia tar Musicuria avain nus integra en mintga program in toc musica nova, mintgatant er ina primaudiziun. L’interess è lura sa spustà adina dapli en quella direcziun ed a la fin hai da l’Ensemble ö! – cun in per artgists da Musicuria ed in per musicants d’instruments da flad, clavazin e percussiun.
Il num è insolit?
Jau hai preschenta l’ensemble cun ils pleds: nus na faschain betg la differenza tranter «E» ed «U». Las medias grischunas han interpreta quai en moda originala: «e» ed «u» dattan «eu», e cun pronunzia franzosa da quai in «ö». Al principi aveva er jau pensà al «ö!», cun il qual ins fa viva en il Grischun. Quai è simplamain in viva sin la musica nova.
Il program cuntegn adina in tema specific.
Mintga stagiun datti tar nus in tema e quel dilucidain nus en detagl. Per mai sco manader artistic na vai betg mo per tscherner buns tocs, mabain er per far in program interessant che raquinta in’istorgia. Mintga saira datti in grond eveniment che cuntegn tocs da differents cumponists.
Stephanie Hänsler, Im Begriffe, ensemble ö! 2017
La vastadad dal univers stà sper la singularitad da l’art..
La stagiun currenta ha il motto «Sulegls».
…in camp fitg vast. Cun guardar sin il tschiel stailì emblid ins savens che tut ils puncts che glischan èn sulegls. Tuts han lur agen mund e quests èn nunditg lontan l’in da l’auter. Noss proxim vischin è gia quatter onns da glisch davent da nus. Quai mussa quant pitschens che nus essan, però er quant incumparabels. Nus essan capabels da reflectar davart art e musica! La vastadad dal univers stà sper la singularitad da l’art.
Quests aspects dilucidais vus en pliras manieras: ils concerts sa numnan: «Onns da glisch», «Nunaccessibladad», «Energia» ,«Opium». Co creais vus ils programs?
Tar il program actual «Onns da glisch» vai per la massa e la videzza: la massa d’ina milliarda stailas è nunimaginabla, tranter las stailas datti ina gronda videzza. Duas ovras dal concert (da Vladimir Tarnopolski e Gwyn Pritchard) èn cumposiziuns extremamain cumpactas. Ins po seguir l’entira idea, però betg mintga nota. Da l’autra vart lavuran ils tocs da Luciano Berio e Roland Moser cun la videzza ed èn fitg quiets. Quel da Marc-André Dalbavie fa ina cumbinaziun da tuts dus elements.
Jannis Xenakis, Dikhthas, Ensemble ö! 2017
Per quests programs lavurais vus cun in curatori, quai è nov.
Enfin uss ma sun jau fatschenta intensivamain cun la materia. Perquai hai jau vulì consultar experts. Quest onn èn quai in filosof/psicolog, in schurnalist, ina scriptura ed in astrofisicher. Uschia sa ramassa blera savida specifica per profundar ils temas tschernids. Tar noss emprim inscunter avain nus discus mintga program en detagl ed avain considerà ils aspects da tut las disciplinas. Or da quai hai lura dà curts texts litterars che vegnan integrads en ils concerts. Per evitar memia blera teoria applitgescha la scriptura questas ponderaziuns en moda litterara. Ils texts animeschan però er da passentar pli intensivamain il proxim toc. Els èn il fil cotschen tar la musica che è anc adina predominanta. Ed avant il concert datti mintga giada introducziuns nua che la musica stà en il center.
Ils concerts èn la basa per las discussiuns.
Quest onn bain, quai è in project da pilot. Pli tard vulain nus er render accessibel ils dis da discussiun per musicistas e musicists ed er per il public. Cun il temp pudess quai daventar in accumpagnament dals concerts.
Damai in project intermediond ed interdisciplinar
Plitost «transdisciplinar». I dat pliras disciplinas per approfundar la musica. Igl è anc adina en moda da enritgir concerts cun elements da video ed events da glisch. Quai è legitim, però qua na dastga esser ina distracziun superfiziala. Nossa musica dovra vaira blera concentraziun e duai vegnir cumbinada en moda intelligenta, perquai na pon ins be agiuntar elements da divertiment.
Trais cumponists cumparan pliras giadas: in franzos Tristan Murail, l’austriac Klaus Lang ed il svizzer Klaus Huber, mort il 2017.
Murail cumpona musica fitg sensuala. Per mai èsi impurtant da punctuar quest aspect, pertge savens vegni pretais che la musica nova saja memia abstracta. Lang fascinescha pervi da sia musica cun vastezza, e tar Huber ans regurdain nus d’in grond cumponist svizzer che vegn actualmain in pau a la curta. Durant l’entira vita è el sa fatschentà cun la rolla dal pitschen uman en il univers. Per ses toc da solo per flauta «Ein Hauch von Unzeit» aveva el animà ils interprets da far versiuns novas – e nus preschentain gist duas versiuns novas per ensemble.
Klaus Huber, Ein Hauch von Unzeit IV (Versiun per sopran, clavazin, flauta, clarinetta ed orgla), Ensemble Neue Horizonte Bern, 1976
Cun las primaudiziuns da Duri Collenberg e Martin Derungs faschais vus er attent sin vossas ragischs grischunas…
Els dus stan per la generaziun la pli giuvna e la pli veglia da cumponists grischuns en il rom da «Tuns contemporans», nossa biennala, che nus avain fundà avant dus onns ensemen cun la Filarmonia da chombra dal Grischun. Per nus era impurtant dad unir ils dus protagonists professiunals dal chantun. Cun quai vulain nus sminuir la retegnientscha d’entrar envers la musica nova. Il finlandais Magnus Lindberg vegn ad esser la proxima giada cumponist in-residence.
Ladies only!
Per il festival avais vus era lantschà in «Call for Scores Onns»… a tgi è quel drizzà?
A cumponistas da mintga vegliadetgna da tut il mund. Il motto è «Ladies only!». Enfin uss avain nus survegni 126 partituras – e trais da quellas preschentain nus tar la biennala. Or da questa gronda funtauna vegn jau però segiramain a resguardar l’in u l’auter per ina stagiun futura.
Intervista: Thomas Meyer
Concert spezial launch neo.mx3 &Ensemble ö!. 11. Oktober 2020:
Stephanie Hänsler: Im Begriffe, Alfred Knüsel: Mischzonen, Asia Ahmetjanova: La voix, David Sontòn Caflisch: aqua micans (danach als Video auf neo.mx3 und rtr.ch/musica).
Ensemble ö!: Saison 20/21
Tuns contemporans, Biennale für Neue Musik Chur: 9.-11. April 2021
Stephanie Haensler, Asia Ahmetjanova, Magnus Lindberg, Tristan Murail, Vladimir Tarnopolski, Gwyn Pritchard, Klaus Lang, Marc-André Dalbavie
Neo-profiles: Ensemble ö!, David Sontòn Caflisch, Klaus Huber, Stephanie Hänsler, Martin Derungs, Roland Moser, Alfred Knüsel
(Deutsch) Musicus universalis – Rudolf Kelterborn
(Deutsch) «neuen Stimmen Gehör verschaffen…»
(Deutsch) “Buchstaben-Klänge”
(Deutsch) Bassistin zum Glück
(Deutsch) “Ich bin einer der langsamsten Komponisten Europas..”
(Deutsch) Alpsegen zur Casino-Eröffnung
(Deutsch) Klangwandern: ja!
(Français) Et après 2_2
(Deutsch) “Kunst ist eine soziale Tätigkeit”
(Français) Et après??? 1_2
(Deutsch) The Now In Sound
(Deutsch) «Jetzt dürfen wir das Usinesonore neu erfinden!»
(Deutsch) Sprechstunde für neue Musik @Musikfestival Bern
(Deutsch) Offenheit und Kontinuität
(Deutsch) ..Inspiriert vom Fussball.. – Klanglieferservice Gare du Nord Basel
(Deutsch) „etwas erschaffen, was Menschen bewegt“
(Deutsch) Ma rencontre avec le futur – ANNULÉ!
(Deutsch) Happy Birthday Nouvel Ensemble Contemporain!
(Deutsch) Percussion Threads from Zurich to Mzansi
(Deutsch) reclaim postmodernity – ABGESAGT!
(Deutsch) Chan e See dänke?
(Deutsch) Melancholische Eleganz
(Deutsch) Die Aktionsgruppe GRiNM entwickelt sich
Musica contemporanea in Ticino
In autunno tradizionalmente partono o ripartono, in Ticino come un po’ ovunque, le stagioni musicali. E anche nella Svizzera italiana, con la sua conformazione particolare per l’estensione relativamente grande e la distribuzione difforme della densità della popolazione, la presenza della musica contemporanea ha un suo spazio.
Nadir Vassena
Se escludiamo gli eventi a carattere puntuale o concentrati in pochi giorni, poche sono a dire il vero le presenze continue e diffuse su tutto l’anno. Tra queste, due in particolare hanno segnato e stanno segnando la biodiversità culturale della Svizzera italiana.
Oggimusica
La prima è l’Associazione Oggimusica, fondata nel 1977, che si è distinta per anni come l’unico ente organizzatore che poneva a confronto le più disparate istanze del presente: dalla musica contemporanea colta al jazz, dal rock all’improvvisazione e alla musica etnica. A testimonianza di ciò si possono citare diversi personaggi, ormai nella storia musicale del secondo Novecento, quali Philip Glass, Karlheinz Stockhausen, Cathy Berberian, Steve Reich, Egberto Gismonti, Fred Frith, Laurie Anderson, Iva Bittova, Irène Schweizer, Luciano Berio e molti altri che sono stati ospitati da Oggimusica per dei concerti: spesso i primi e gli unici tenuti in terra ticinese.
Alberto Barberis: Oratorio Virtuale, A Stradella reloaded
Ovviamente la situazione periferica della Svizzera italiana della fine degli anni settanta era ben diversa da quella odierna, ma Oggimusica resta a tutt’oggi una delle poche occasioni per i musicisti delle altre regioni svizzere di fare sentire in Ticino la loro voce contemporanea. Per la stagione 2019-2020 questo vale per esempio per il Neuma ensemble, nel gioco di voci e sassofoni tra Dominique Vellard e Giacomo Schiavo (tenori) e Pierre-Stéphane Meugé e Marcus Weiss (sassofoni) abilmente tessuti tra musica antica e contemporanea, ma anche con la musica improvvisata e i musicisti di Âme Sèche (Walter Fähndrich, Remo Schnyder, Christy Doran, Benedikt von der Mühll) oppure il Mondrian Ensemble nel programma “no reality”. Questi solo alcuni “esempi svizzeri” della programmazione.
Nadir Vassena, Markus Weiss, ‘Materia oscura’
EAR
L’altra iniziativa più recente, che si consolida nella sua quarta stagione, è EAR: Electro Acoustic Room. La musica come puro ascolto. Quella della musica acusmatica è una forma d’arte giovane, nata dalla radio che proprio cent’anni fa vedeva i suoi inizi. E se già la categoria di “musica contemporanea” è un’etichetta ambigua che dice tutto e niente al contempo, quella di “musica elettronica” lo è forse ancor più. È dalla programmazione che si vede, o meglio si sente, l’anima che sta dietro a EAR. Non è quella della musica da club, dei rave degli anni 90 o della Street Parade di Zurigo, quanto piuttosto la ricerca di un momento dedicato ad un ascolto intimo, concentrato. Sentire in italiano vale tanto per l’udito che per il tatto. Tra pelle e udito c’è un legame arcaico legato allo sviluppo dell’embrione, infatti gli organi dell’orecchio e la pelle si sviluppano a partire dal medesimo foglietto embrionale. E così come toccare è sempre anche un sentirsi toccare, quando si parla ci si ascolta sempre . Saper e sapersi ascoltare, una pratica sottovalutata e per nulla scontata che sta alla base non solo dell’esperienza musicale, è un assioma fondamentale nella sfera delle relazioni umane.
RSI Rete due: Neo
Sia per vocazione originaria che per dovere istituzionale la radio resta lo spazio privilegiato per parlare (e ascoltare) di queste tematiche. Può quindi solo far piacere il nuovo spazio che dal 29 ottobre 2019, ogni ultimo martedì del mese alle ore 20.05, la Retedue della RSI dedica alla musica contemporanea con la trasmissione ‘neo’, a cura di Valentina Bensi. Trasmissione che andrà a cercare i propri materiali e tematiche tra le pieghe del web, proprio sulla piattaforma neo.mx3.ch, la nuova piattaforma della SSR per la musica contemporanea svizzera.
Nadir Vassena
Esther Flückiger, Verso Nikà, 2019
Trasmissioni neo / RSI, a cura di Valentina Bensi:
Prossima puntata: lunedì, 23 dicembre: incontro con Esther Flückiger, compositrice selezionata quale rappresentante svizzera ai ISCM World Music Days 2020 in Nuova Zelanda
Puntata di martedì, 29 ottobre: incontro con Alberto Barberis, nuovo direttore artistico di Oggimusica
Concerts Oggimusica: LAC teatrostudio, 12.1. / 16.2. / 1.4. / 15.5. / 5.6.2020
Concerts EAR: LAC teatrostudio, 28.2. / 20.3. / 24.4.2020
Oggimusica, EAR, ISCM, Esther Flückiger, Mondrian Ensemble, Alberto Barberis, Timo Hoogland
Neo-profiles: Oggimusica, Mondrian Ensemble, Marcus Weiss, Nadir Vassena, Alberto Barberis, Esther Flückiger
(Deutsch) Mann – Frau – Mann – Frau oder ‘ Kein Brausepulverdrink’
(Deutsch) «Hiob leidet grundlos»
(Deutsch) “..spielen bis wir umfallen..”
(Deutsch) Von der Geige zum Schlagzeug
(Deutsch) GRiNM? = [GRiNäM]!
(Deutsch) Klirrende Kälte und heisses Feuer tanzen
(Deutsch) Musik für die Trommelfelle – ‘Elemental realities’: UA am Schlusskonzert der Donaueschinger Musiktage, 20.10.2019
(Deutsch) Reibung erzeugt Wärme – Marianthi Papalexandri-Alexandri am Festival “ZeitRäume Basel”, 13.-22. September 2019
La Via Lattea – passato e presente musicali nell’estremo sud della Svizzera
Zeno Gabaglio
«Dio può ringraziare Bach, perché Bach è la prova che Dio esiste». Quando il filosofo Emil Cioran coniò questo aforisma – tanto provocatorio quanto profondo, e per molti assolutamente veritiero – di sicuro non pensava al gioco di significati che la traduzione del cognome «Bach» avrebbe potuto comportate.
Ci ha invece pensato Mario Pagliarani che – delineando l’edizione 2019 de La Via Lattea – ha voluto porre in relazione proprio la più alta e metafisica composizione del genio di Lipsia (L’arte della fuga, BWV 1080) con la traduzione italiana di «Bach», scegliendo di percorrere il «ruscello» più meridionale di tutta la Svizzera.
L’idea è dunque quella di seguire il corso del fiume Breggia dalla sorgente (sulle pendici del Monte Generoso) alla foce (nel lago di Como) proponendo parallelamente l’esecuzione integrale del capolavoro estremo di Bach accanto a brani di autori contemporanei. Un dialogo inedito fra paesaggio e musica, dove i Contrappunti e i Canoni de L’arte della fuga vengono eseguiti sia su strumenti d’epoca, sia con arrangiamenti contemporanei dalle sonorità singolari – dal quartetto di sassofoni al quartetto di fisarmoniche.
“pellegrinaggio musicale – pellegrinaggio ecologico”
Quella che per uno spettatore ordinario può apparire un’autentica sfida – cioè percorrere a piedi un’intera valle, per di più ascoltando musiche assai particolari – da sedici anni è ormai una desiderata abitudine per chi segue la creazione di Pagliarani, quella Via Lattea fin dall’inizio definita “pellegrinaggio musicale” e poi anche “pellegrinaggio ecologico”, nel senso di una creatività che consiste nel collegare elementi che normalmente vengono considerati separati.
La Via Lattea 14, E la nave va
Mario Pagliarani è conosciuto soprattutto per essere un compositore, ma nel corso degli anni la sua “ordinaria creatività musicale” (quella che si realizza su pentagramma, per intenderci) ha trovato proprio ne La Via Lattea un pendant che sfugge alle normali categorie con cui siamo abituati a riconoscere le opere, cioè gli unici degni frutti del lavoro artistico.
«La Via Lattea è la rappresentazione del mio modo di pensare: più passa il tempo e più mi rendo conto che l’intuizione iniziale – quella di un percorso con stazioni – corrisponde a un mio modo di organizzare le idee. Qualcosa che deve essere iscritto nel mio dna» ha osservato Pagliarani. Ma come funziona dunque l’atto di creazione non già di un brano bensì di una sequenza sonoro-ambientale? «È un gioco di scatole cinesi. La Via Lattea è una composizione, o meglio, una macro-composizione all’interno della quale, di solito, inserisco anche un mio pezzo nuovo. Creo l’habitat ideale in cui collocare anche la mia musica».
La Via Lattea 14, Trailer
E infatti nei cinque movimenti – che si terranno il 21, 22, 27, 28 e 29 settembre 2019 – oltre all’integrale de L’arte della fuga ci sarà anche una nuova creazione di Pagliarani per clavicordo così come diverse altre opere di autori contemporanei, tra cui – in prima esecuzione assoluta – le Variationen über eine stillgelegte Fuge di Mischa Käser e la Fantasia – zum Thema von Bachs Canon per augmentationem in Contrario Motu aus der Kunst der Fuge di Roland Moser (interpretato del Xasax Saxofonquartett).
Roland Moser, Ensemble Phoenix Basel, Eleven sizes – extendes moments II for eight instruments, 2014/14
Ma non di sola musica si tratterà – come abitudine per La Via Lattea – perché accanto ai pellegrini viaggeranno pure il poeta Alberto Nessi (Gran Premio svizzero di letteratura 2016 nonché abitante della Valle di Muggio) e Raimund Rodewald (docente di estetica del paesaggio del Politecnico di Zurigo).
Zeno Gabaglio
Festival La Via Lattea, 16: 21.-29. settembre 2019
neo-profiles: Mario Pagliarani, Roland Moser, La Via Lattea, Marcus Weiss, Xasax Saxofonquartett, Zeno Gabaglio